İyi Ki Filmler Var

1884-1916 arası Alman, 1919-1960 arasındaysa Fransız ve İngiliz sömürgesi olan Kamerun'da geçen Chocolat (1988) filmi; babası Fransız bölgesinde amir olan bir çocuğun anılarına geçmişe dönüşle konuk olduğumuz, hem bir kişisel yaşamı hem de Afrika'yı, sömürgeciliğin etkilerini çok iyi bir şekilde anlatmayı başaran bir eser. Yetişkin bir kadın olarak Kamerun'a gelen başkahramanımız bu ziyaretinde çocukluğundaki anılarına götürür bizi Chocolat (1988) filminde. Bir sömürgede büyümek, burada yabancı olmak, yerli halkla etkileşim kurmak, siyah ve beyaz ayrımı, anne ve baba, dostluk ve sadakat, davetsiz misafirler, sömürgeciliğe rağmen silinemeyen yerel izler, sömürgecilikle ülkeden çalınanlar... Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0094868/

Bu yazıya onu ne zaman yazdığımı söyleyerek başlayacağım. Öğlen saatlerinde yazıyorum bu cümleleri. Bunu belirtmemdeki amaç, hem kendime not düşmek hem de hatırladığım kadarıyla bir ilk olması. Sinemayla ilgili bir şeyler yazarken hava kararmış hatta gecenin ilerlemiş saatleri oluyor genellikle. Bu nokta ilk defa bu yazıda dikkatimi çekti. Herhâlde bunun nedeni izlediğim filmleri çok büyük oranda, güneş battıktan sonra izlemem ve aklıma düşenleri onları izledikten sonra dile getirmem. Gereksiz olarak da adlandırılabilecek ilk paragraftan sonra asıl bahsetmek istediğim noktaya geleyim: Filmlerde Şiddetin Sıradanlaşması. Bir tivit atıp sonra üslubunu beğenmediğim için silmiştim bu yazıyı yazmadan birkaç gün önce. Onda filmlerde bir klişe olarak iki adamın kavga etmesi ve bu kavgadan sonra onların bir anda dost oluvermesini salakça olarak nitelemiştim. Daha sonra salakça değil de keşke saçma olarak adlandırsaydım, diye düşünmüştüm, bir üslup sorunu olarak. Bu yazıda ise zaman zaman aklıma

Kuzey Kutbu'nda yapılan bir atomik deney sonucunda ortaya çıkan enerji, donmuş bir dinozoru uyandırır The Beast from 20,000 Fathoms (1953) filminde. Bir felaket ve canavar filmi olan The Beast from 20,000 Fathoms (1953), aynı zamanda kontrolsüz denemelerin yol açabileceği tehlikelere de işaret ederek modern dünyada insanlığın ilkel bir canlı ile olan sınavını anlatıyor bizlere. Filmin imdb profili:  https://www. imdb.com/title/tt0045546/

6 Ağustos 1945'te atılan ilk atom bombasının nasıl atıldığını ve sonrasında yaşananları tanıklar eşliğinde ve de canlandırma tekniği ile gerçek görüntüleri bir arada kullanarak anlatan çok iyi bir BBC belgeseli (gerçi hangisi iyi değil ki) Hiroshima (2005). Tarihsel ve trajik bir olayı öncesi, sırası ve sonrası ile beraber yalın ve çarpıcı bir şekilde anlatan, belgesel türünün hakkını fazlasıyla veren, birçok ders ve bilgi alınabilecek bir eser Hiroshima (2005). Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0475296/

Sinema ve Tiyatroda İçsel Konuşmaların Yansıtılması isimli yazımı Macbeth (1971)'i izlerken aklımda yer eden bir sorunun peşinden giderek yazmıştım. Bu filmden ve bu yazıdan sonraki yakın bir zamanda tam da bahsettiğim konuya uygun, üzerinde durulması, hakkında bir şeyler söylemeden bırakılıp kaybolmaması gerektiğini düşündüğüm bir nokta dikkatimi çekti Vanya on 42nd Street (1994) filmini izlerken. Yukarıdaki giriş paragrafından sonra eklemeliyim ki sürekli sinema ve tiyatro kıyaslaması yapmak, ikisini birbirine yaklaştırmak ya da birine bakarken bunu diğeri üzerinden gerçekleştirmek gibi yaklaşımlar hoşuma gitmiyor. Ancak mademki ikisinden bir arada bahsettiğim bir yazı yazdım ve sonradan dikkatimi çeken bir örnek aklımda yer etti, o hâlde bir yazı daha yazmanın büyük bir mahsuru olmaz diye düşünerek mazur görülmeyi umuyorum bu iki sanat dalından sürekli bir arada bahsedilmesinden rahatsız olan okuyucular tarafından. İlk yazımda tiyatroda karakterin içsel konuşma yöntemiyle izley

Vanya Dayı'nın provası için toplanan oyuncular ve bu provaya davetli biz sinemaseverler, Çehov'un bir aile dramını anlattığı bu harika oyunun varlık sebebiyiz Vanya on 42nd Street (1994) filminde. Bir oyunun provasının filmi olarak bizlere sunulan Vanya on 42nd Street (1994) filmi; hem oyunun hem de bir filmin içinde yer alma deneyimini yaşadığımız, taşrada geçip giden alelade bir hayata birkaç aylığına çöken ekstra sorunların bu karakterlerde yol açtığı buhranları anlatan çok iyi bir eser. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0111590/

İşini iyi yapan bir cerrahın yaşamını ve hastalara yaklaşımını konu alan The Doctor (1991); bir hastalığa yakalanan ana karakterinin değişimini, doktorun hasta konumuna geçişini, sağlık sisteminin işleyişindeki bazı sorunları ve hasta-doktor, hasta-hasta ilişkisini başarılı bir şekilde anlatıyor. Sağlık gibi çok önemli bir alanın dahi ticarileşmesini, doktorların ölüm oranı puanı ile sıralanmasını, sigorta şirketlerinin maliyeti düşürmek için yaptıklarını da arka planında eleştiren The Doctor (1991) filmi; insana insanca yaklaşmanın önemi üzerine iyi bir eser.  Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0101746/

Daha önce hiç düşünmediğim, aklımın ucundan bile geçmemiş bir düşünce düştü aklıma Macbeth (1971) filmini izlerken. O zaman aklımda yer eden bu düşünceyi şimdi yazıya dökmeye çalışıyorum. Bir oyun uyarlaması olan bu filmin senaryosu, aslında tiyatro için yazılmış çok önemli bir Shakespeare eseri. Bu eser bir metin olarak ve tiyatro için varken oyunda içsel konuşmaya yer vermek mümkün değil. Ancak filmde bunu yapabilmek mümkün ki Macbeth (1971) filminde bu teknik çok başarılı bir şekilde kullanılmış. Filmi izlerken karakterin içsel konuşmalarının dış ses olarak verilmesi, eğer o konuşmalar gerçekten oyuncunun ağzından dışarı çıkarak söylenseydi olabileceklerden daha etkileyici bir anlatım oluşturuyor. Çünkü bir ana karakter kendi kendineyken onun neler düşündüğünü öğreniyoruz bazı yerlerinde oyun metninin. Bunu sahnede sunmak istediğinizde, o karakterin neler düşündüğünü (her ne kadar o karakter sahnede yalnızken böyle yapması saçma bulunabilecek olsa da) onun kendi kendine konuşması s

Bir restoran barı kendisine sahne olarak seçen Biri ve Diğerleri (1988) adlı harika eser; birini bekleyen bir adamın bu bekleyişini ve burada sosyalleşen binbir türlü insanın yaşamlarının o gününü bizlere anlatan, insanın aklına düştükçe, özledikçe, kötü hissettikçe bir dostla sohbet eder gibi karşısına geçebileceği bir film. Atlatamadığı bir ilişkiyi kafasında yaşayan bir başkarakteri içeren Biri ve Diğerleri (1988); yalnızlardan sevgililere, boşanmışlardan evlilere, fakirlerden zenginlere, dostlardan oyunculara, çalışanlardan çalıştıranlara uzanan zengin karakterlerle hayat üzerine söylenebilecek birçok şey söyleyerek tekrar tekrar izlenesi bir film sunuyor bize. Eserin tiyatro oyunu atmosferini ve tek mekânı içermesi, bu filmi sahnede izleme hayaline sürükledi beni. İnsanın tekrar tekrar ekranda ya da sahnede izleyip her seferinde yaşamda bir dosta denk gelircesine iyi hissedebileceği bir eser Biri ve Diğerleri (1988). Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0094748/

Bir kötü polis üzerine karakter çalışması olan Bad Lieutenant (1992), bu kötü adamın mesleğini kötüye kullanışı ve bağımlılıkları üzerine iyi bir film. Kendi kendisini batıran bir kötü adamın filmi olan Bad Lieutenant (1992), başrolünde yer alan Harvey Keitel'ın oyunculuğu ile daha da iyi bir esere dönüşüyor. Uyuşturucu bağımlılığı, bahis bağımlılığı, görevi kötüye kullanma gibi suçlarla içli dışlı yaşayan bir kanun adamı, batağa saplandıkça kendisini kurtarmak için yollar aramaya başlar. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0103759/

ABD'nin Meksika sınırındaki bir bölgede geçen ve bir adet bıyıklı Jack Nicholson içeren The Border (1982) filmi; kötü polislerin yozlaşmışlığı içinde bazen bir şeyler yaparak iyi hissetmek isteyen bir polisin bir kaçak göçmene yardım etme çabasını konu alıyor. ABD ile Meksika arasındaki önemli sorunlardan biri olan kaçak göçmenlik ve kaçakçılık temasını da içeren bir eser olan Sınır (1982), gerçekçi ve insancıl bir yaklaşımla hikâyesini anlatan bir suç filmi. Eşiyle kafa yapısı uyuşmazlığı sorunları da yaşayan bir başkahramana sahip The Border filmi, bu karakterin hem kişisel hayatını hem de mesleğini icra edişini bizlere sunuyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0083678/

Saygın bir geçmişe sahip bir erkek savcı yardımcısı bir kadın savcı yardımcısını öldürmekle suçlanır Presumed Innocent (1990) filminde. Ortada bir tecavüz mü, aşk cinayeti mi vardır ya da siyasi bir kumpas mı? Adalet yolunu bulabilecek midir? ABD'deki hukuk ve adalet sistemine de konuk olmamızı sağlayan bir mahkeme filmi olan Presumed Innocent (1990), çok katmanlı yapısı ve hukuka hizmet mi yoksa çıkara göre biçim almak mı esastır konusunu işleyen senaryosuyla suçluyu ve masumu bulmaya çalıştığımız değerli bir eser. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0100404/

New York'ta uyuşturucu bağımlılarının yoğun olarak yaşadığı bir çevrede geçen The Panic in Needle Park (1971) filmi, iki bağımlının ilişkisi üzerinden bu türden bir hayatın nasıl olduğunu gerçekçi bir şekilde anlatan iyi bir eser. Aynı zamanda polisin uyuşturucu bağımlılarına karşı nasıl bir yöntem uyguladığını da anlatan The Panic in Needle Park (1971), hayatları savrulup giden ve buna rağmen bu batakta kalmaya devam eden birçok insanın heba olan yaşamını izleyicilerine sunuyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0067549/

Bir adam tarafından kaçırılan bir kadının öyküsünü anlatan Kuyu (1968); bir kişiye zorla sahip olmanın, bunu kendinde hak görme zorbalığının, aradan geçen 55 yılda ne yazık ki değişmemiş bir insanlık ayıbının anlatıldığı, sazın acı acı çaldığı çok iyi bir film. Bir Metin Erksan filmi olan Kuyu (1968); bu topraklarda ne yazık ki çokça yaşanmış ve hâlâ da yaşanmaya devam edebilen bir konuyu, bir kişinin bir başkası üzerinde hak iddia edişini ve ona dilediğini yapmaya kalkışını, kadının toplum tarafından hak görüldüğü yerin kültürel işaretlerini gösteren, acı gerçeklerimizi bizlere bir kez daha ve sinema diliyle anlatan çok değerli bir film. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0279187/

Brezilya'da bir hapishanede geçen Kiss of the Spider Woman (1985) filmi, bir siyasi mahkûm ile apolitik bir eşcinsel mahkûmun birbirlerine hayatlarını anlatarak kurdukları hücre arkadaşlığı üzerinden derin bir araştırmanın aşamalarına konuk olduğumuz bir politik eser. Gelişmemiş bir ülkede devlet tarafından sakıncalı görülen işler yapan insanların maruz kaldıklarını anlatan değerli bir film olan Örümcek Kadının Öpücüğü (1985), bunu bir eşcinsel başkarakterin esere kattığı estetik ve insani duygularla beraber gerçekleştirerek özel bir tarz kazanıyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0089424/

Akademisyen Nigel Spivey, BBC yapımı 5 bölümlük How Art Made the World (2005) belgeselinde; sanatın ortaya çıkışı, toplumlar tarafından kullanılışı, gelişimi ve günümüz dünyasına yansımaları üzerine arkeoloji, soru ve cevap dolu, binlerce yıllık zengin bir yolculuğa çıkarıyor bizleri. İnsansoyunun sanatı ortaya çıkarışındaki etkenler, buna dair örnekler, toplumların sanatı nasıl kullandığı ve sanatın kültürü, hayatı nasıl şekillendirdiği; dünyanın dört bir yanından farklı örneklerle, bilgi dolu How Art Made the World (2005) belgeselinde detaylı, kolay anlaşılır şekilde anlatılıyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0463823/

Dünyadaki her 20 kişiden biri işitme engelli. Peki her kaç filmden birinin ana karakteri işitme engelli? Children of a Lesser God (1986) filminde bir işitme engelliler öğretmeninin öğrencilerine kattıkları ve bu okulda tanıdığı işitme engelli bir görevli ile yaşadığı ilişki anlatılıyor. İşitme engellileri daha yakından anlamaya yardımcı filmlerden olan Children of a Lesser God (1986), işitme engelli bir bireyle bu engeli olmayan bir bireyin ilişkisine konuk ediyor bizleri. İşitme engelli olarak yaşamak, bunun yarattığı zorluklar, kişinin konuşmaktan çekinmesi, eğitimin önemi ve bireye gösterilmesi gereken saygının güzel bir anlatımı olan bir aşk hikâyesi aynı zamanda bu eser. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0090830/

Eskinin şaşaalı vodvil oyuncusu Calvero, alkol ve yaşlılık ile beraber parıltısını kaybetmiştir. Hayattan ümidini kesmiş bir balerine yardım elini uzatan bu adam, eski itibarını kazanmak için çabalar Limelight (1952) filminde. Charles Chaplin'in hayatına dair izler de taşıyan Limelight (1952) filminde aynı zamanda oyuncunun çocuklarından biri de rol alıyor. Öte yandan filmde Charles Chaplin ve Buster Keaton bir eskileri anma gecesinde beraber performans sergileyerek hem filmin hikâyesinde hem de gerçek hayatta değerli bir anlamı olan bir ortaklık sergiliyor. Yaşama bir övgü ve davet olan hikâyesiyle iç ısıtan Sahne Işıkları (1952) filmi, yaşlanmış bir adamın önüne geçilemez bu durum yüzünden yaşadığı zorlukları da anlatıyor. Yaşlanmanın, unutulmanın, artık zamanı geçmiş olmanın, umutları ve hayalleri yaşamaya artık ömrün vefa etmemesinin melankolik hüznünü içinde içten içe taşıyan bir film. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0044837/

Kralına sadık ve cesur bir adamın yükselme hırsıyla ruhunu şeytana satıp elini kana bulaması ona neler getirecek, ondan neler götürecektir? Bunun cevabı kitabın ve sahnelerin yanı sıra Macbeth (1971) filmindedir. Bir Roman Polanski filmi ve aynı zamanda çok iyi bir uyarlama olan Macbeth (1971); tiyatro sahnesinde yapılamayacak olan bir şeyle, karakterlerin içsel konuşmalarıyla anlatımını güçlendirerek ve gerçekçi bir atmosfer yaratarak tahta geçme hırsının ve bu yoldaki azmettiricisi eşinin esiri olan saygın bir adamın bu saygınlığının ne hâle geldiğini gösteren değerli bir eser. Flmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0067372/

Werner Herzog ile Klaus Kinski'nin birlikte çalıştığı filmlerden olan Woyzeck (1979); delilikle bilgelik arasında dolaşan, çevresi tarafından hor görülen orta yaşlı bir askerin eşinden şüphe duymaya başlamasıyla beraber yaşadıklarını konu alıyor. Çevresi tarafından saygın değil ama çalışkan ve sömürülmeye müsait, silik biri olarak görülen bir başkarakteri içeren Woyzeck (1979); fakir bir ailenin babası olan bu adamın karısıyla olan yaşamındaki kopukluklara, eşinin sadakatsizliğine dair duyup gördükleri sonucunda akli dengesini korumakta zorlanmasına dair iyi bir film. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0080149/

İngiltere ve Kenya arasında geçen bir hikâye üzerinden Afrika'nın sömürülüşüne dair değerli şeyler anlatan The Constant Gardener (2005) filminde, elçilikte çalışan bir adamın ve onun idealist eşinin, çıkarın insan hayatından çok daha önemli görüldüğü kötülük dolu bir dünyadaki çabalarına konuk oluyoruz. İlaç şirketlerinin sefalet içindeki ülkelerdeki insanları yeni ilaçları için denek olarak kullandığı bir dünyayı anlatan The Constant Gardener (2005), uygarlık ve geri kalmışlık çatışmasında insanlığın mağlubiyetine ağıt yakarken aynı zamanda bunların yeniden yaşanmaması için bir uyarıcı görevi görüyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0387131/

Kral Arthur, Büyücü Merlin, Yuvarlak Masa Şövalyeleri gibi aşina adları yakından tanımak, kral olacak adamın kılıcını görmek ve zengin bir görsel anlatımla fantastikle gerçeği yaklaştıran bir dünyaya konuk olmak için güzel bir film Excalibur (1981). Bir efsaneyi detaylı bir şekilde anlatan Excalibur (1981) filmi, kral olmak ve bir ülkeyi yönetmek temasıyla efsanevi öykülerin ve karakterlerin bir hikâye içinde yer almasını beraber sağlayarak yüzyıllar öncesinde bir zamana götürüyor bizleri kılıç kalkan eşliğinde. Kullandığı kostümler ve müziklerle daha etkileyici bir atmosfer kazanan film, görüntü yönetmenliği açısından değerli birçok sahneyi de içererek anlattığı hikâyeyi estetik bakımdan da destekliyor. Filmin imdb profili:  https://www.imdb.com/title/tt0082348/