Yılına Göre İyi Bir Film!

Sinema eserleri ile ilgili klişeleşmiş yorumlar arasında en sevmediğim herhâlde ''yılına göre iyi bir film'' söylemidir. Bu yorum temel bir mantık hatası içeriyor bana göre. Çünkü bir eseri ondan sonra yapılmış eserleri baz alarak kıyaslamak yanlıştır. Bir eser, ondan önce yaratılmış eserler baz alınarak kıyaslanabilir; ondan sonrakilerle değil. Ondan sonraki eserler de ondan önceki eserlerle kıyaslanabilir sadece. Çünkü bir film henüz ondan sonrakiler ortada yokken ondan sonrakileri geçmek, onlardan daha iyi olmak gibi bir konumda olamaz. Bu mümkün değildir.

Yılına göre iyi bir film söyleminin ne kadar anlamsız olduğu üzerine daha fazla düşünmek için diğer sanat dallarına geçiş yapalım. Yılına göre iyi bir roman diye bir söylem duydunuz mu hiç? Yılına göre iyi bir heykel dendiğini hatırlıyor musunuz hiç? Peki ya yılına göre iyi bir tablo? Denilebilir ki sinema teknoloji ile paralel bir gelişim taşıyabilen bir sanat dalı; dolayısıyla bir sinema eseri hakkında o zamanın teknolojisini şimdinin teknolojisi ile kıyaslayarak ''yılına göre iyi bir film'' söyleminde bulunulabilir. Bunu da çok büyük oranda anlamsız buluyorum. Eğer sinemada yararlanılan teknolojilerin gelişmesi daha iyi filmler yapmayı sağlıyor olsaydı zaman geçtikçe filmlerin eskilerden çok daha iyi olması gerekmez miydi? Yıllar geçtikçe, teknoloji geliştikçe daha iyi sinema eserleri verilecek diye bir kural söz konusu değil. Böyle bir şey bilim ve teknoloji alanında olabilir örneğin. Ama sanat alanında yılların geçmesi yirmi yıl, elli yıl, yüz yıl, beş yüz yıl öncesinin eserlerinden daha iyilerini verebileceğiniz anlamına gelmez. Verebilirsiniz de veremeyebilirsiniz de; bu durum yılların geçmiş olması ile doğrudan alakalı değildir.

Şu anda kaleme aldığım yazının yılına göre iyi bir yazı olduğunu düşünüyor musunuz? Bu çok saçma bir soru değil mi? Şu anda bulunuyorken bu anın sonrası ile bu yazıyı nasıl kıyaslayabilirsiniz? Şu anın sonrası yaşandıktan sonra da bu yazıyı yazıldığı zamanın ilerisi ile kıyaslayamazsınız. Çünkü bu yazı yazıldığı an ve öncesi ile kıyaslanabilir. Zamanı ileri saralım ve bu yazı sayesinde ileride bu konuyla ilgili başka yazıların da kaleme alındığını varsayalım. Bu durumda bu yazıyı ondan sonra yazılmış olanlardan ne kadar iyi olup olmadığıyla değil, bu yazıdan sonra yazılmış olanları bu yazı ile kıyaslayabilirsiniz.

Biraz daha somut ve matematiksel bir örnekle ''yılına göre iyi bir film'' söylemine bakalım. Konumuz A olsun. A konusu hakkında ilk defa bir film yapılsın. 1930'da yapılan bu filme A1 diyelim. Aynı konuda 1960'ta yapılan ikinci filme A2, 1990'da yapılan üçüncü filme de A3 diyelim. Kişi bu filmlerin tamamını izlemiş olsun. Sonra da konuşsun: ''A1 yılına göre iyi bir film''. Bu kişi bunu söylerken A1'den sonra yapılmış filmleri baz alarak söylüyor. Ama A1 yapıldığında ortada onun kıyaslanabileceği hiçbir film yoktu. Dolayısıyla A1'i ondan sonra yapılanlarla kıyaslayıp ''yılına göre iyi'' demeniz mantıksızdır. A1'den sonra yapılanları bu ilk filmi baz alarak kıyaslayabilirsiniz örneğin. Ayrıca, bir filmi ''yılına göre'' şeklinde bir eleştiriye tabi tutmak da bana son derece anlamsız geliyor. Bir film ondan önce yapılmış olanlara göre kıyaslanabilir sadece; ondan sonra yapılanları göz önünde bulundurarak onu değerlendirmek bir haksızlıktır.

Ayrıca bir filme ''yılına göre iyi'' diyebilmek için hem o yıldaki eserleri biliyor olmak gerekir hem de ondan öncekileri ve de bu söylemde bulunulan zamana kadar olanları. Böyle geniş çaplı bir bilgiye hemen hemen kimse sahip değildir. Bu durum biraz da 2022 yılının aralık ayında 2022'nin en iyi filmlerini seçmeye benziyor. Hem 2022 bitmeden 2022'nin en iyi filmlerini seçmeniz mantıken hatalıdır hem de o yıldaki bütün filmleri izlemeden bu kadar keskin bir yargıya varmak hatalıdır.

Bir keresinde La Serva Padrona (Hanım Olan Hizmetçi) operasını izlemiştim ve hiç beğenmemiştim. Bu eseri beğenmememdeki temel neden eserin konusunu çok yavan ve klişe bulmuş olmamdı. Hâlbuki benim onu öyle bulmama neden olan şey ondan sonraki eserlerle onu kıyaslamamdı. Bu durumda yukarıda bahsettiklerimle çelişen bir nokta söz konusu gibi görünüyor. Üzerine tekrar düşünmek için bu paragrafı açtım. Bir kişi bir eseri o eserin yaratıldığı zaman ve öncesini baz alarak kıyaslamak zorunda mıdır? Kesinlikle değildir. Yoksa aslında hiç beğenmeyeceği bir eseri sırf o eser onun yaratılmasından önceki zamandaki eserlere oranla iyi diye beğenmesi gerekir. Benim burada karşı çıktığım nokta o eseri ''yılına göre iyi'' şeklinde niteleyerek böyle bir kıyaslama yapmak.

Her bir eseri kronolojik açıdan değerlendirmemiz mümkün değildir. Bu durumda da sanat eserinin ölümsüzlüğü konusu ortaya çıkıyor. Eğer bir eser iyi ve değerliyse ondan sonra yaratılan benzer konulu, benzer temalı eserlerle yarışabilir, yaşayabilir. Bu durum onun ne zaman yaratıldığından ya da ondan sonra yaratılanlardan bağımsız olarak onun salt iyi bir eser olması ile alakalıdır. Çünkü iyi bir eser, yaratıldığı zamandan sonrasında da yaşayabilendir. Ama onu ''yılına göre iyi'' diye yorumlamak saçmadır. Yılları aşmış bir eser zaten bütün yıllarda iyidir. O, iyi olduğu için iyidir ve iyi bir eser zamandan bağımsızdır. Bir eser yılına göre iyi ya da kötü değildir; bir eser iyi ya da kötüdür.

Bir de konuya tersten bakalım: Yılına Göre Kötü Bir Film! Bu söylem ''yılına göre iyi bir film'' söylemine oranla daha az mantıksızdır. Çünkü bazen bir filmin yılına göre kötü olduğunu nitelemek için ondan sonra yapılmışlara değil, ondan önce yapılmışlara bakarız. Örneğin 2010 yılında yapılan bir filmin konusu II. Dünya Savaşı ve Naziler'se o film benim için daha onu izlemeden ''yılına göre kötü''dür. Çünkü 2010 yılında da bir zahmet bu temada film yapmayın artık! Öte yandan II. Dünya Savaşı ve Naziler temalı 1950 yapımı bir film ise onu izlemeden benim için ''yılına göre iyi'' ya da ''iyi'' değildir. Sırf yapılış zamanı konusu için uygunsuz değil diye bir film iyi olamaz çünkü. İzleyip karar vermek gerek.

Görsel: Yılına göre iyi bir film olan L'arrivée d'un train à La Ciotat (1896)